(Sambucus nigra)
Gewone Vlier, Vledder, Heulenteer
Ze stond naast de boerderij als een oplettende Grootmoeder, terwijl de kinderen tikkertje speelden op het grote erf, dat verscholen lag achter de dijk, waarover Grootmoedertje Vlier net het moderne verkeer, dat haar danig irriteerde, kon zien naderen.
Ze had haar kapothoedje op, getooid met crème-kleurige boeketten, die overheerlijk geurden en haar uiterlijk was als van een statige strenge dame, wier bloeiende glimlach haar plotseling in een vriendelijk, wijs vrouwtje veranderde.
Wanneer ze haar bloemen-kapothoedje niet opheeft, komt ze wat onvriendelijk over, een vrouw die van strenge principes houdt, 's zondags vast en zeker naar de vroegmis gaat en goed in de gaten houdt wie van de buren wel dan niet ter kerke gaan.
Haar hout is enigszins rood, vandaar haar naam Sambucus, van sanden of sandarac, rood sap, sandenhout.
Dat rode sap bewijst dat ze energie heeft, die Grootmoeder Vlier en zich zeker niet door allerlei moderne uitvindingen uit 't veld laat slaan. De boerderij is van haar en het daar wonende volk zijn haar onderdanen. Punt uit!
Eeuwenlang heeft dat volk naar haar geluisterd en er is totaal geen reden om dat vandaag de dag niet meer te doen. Daarom staat ze naast de boerderij als een heerseres, iemand die vóór 't matriarchaat is en die slechts een minachtend gesnuif over heeft voor al die verhalen, die vertellen dat de vrouwen het zwakke geslacht vormen.
Ze keek me een beetje wantrouwend aan toen ik naar haar geurende en zwaar getooide kroon opkeek. Ze imponeerde geweldig. Ben je binnen het bereik van haar geur, dan ontkom je niet meer aan haar macht, hetzij dan dat je hard wegloopt voordat haar geur je overweldigt.
Ze heeft vrienden of vijanden. Niemand kan neutraal tegenover haar blijven. Het hele erf behoort haar toe en elke binnenkomende ondergaat een minutieus onderzoek.
"Wat kom je doen?" vraagt ze dan ook op een niet al te toeschietelijke toon.
Ik leg haar het doel van m'n komst uit, maar ze luistert nauwelijks en kijkt argwanend naar de collie die me vergezelt.
"Hopelijk kent die hond z'n plaats," zegt ze streng, "ik houd niet van onopgevoede beesten, noch van onopgevoede kinderen. Iedereen heeft zijn plaats in het leven en ik ken de mijne, ik hoop dat jij de jouwe kent."
Daarna zwijgt ze stroef. Geurt ze werkelijk wat onaangenaam? Je trossen zijn prachtig, Grootmoeder, zeg ik, om haar in een goed humeur te brengen.
" 't Lijkt wel of je het sprookje van Roodkapje gaat vertellen," mompelt ze enigszins schalks, "straks vertel je me dat ik grote oren heb..... "
Ik weet dat ze achter haar strenge uiterlijk een prima hart bewaart, rechtvaardig, principieel, vertrouwen wekkend. Ze kan zich overal handhaven, hoewel ze noch doornen, noch een beharing heeft, die haar tegen grijpgrage handen beschermen.
Ze heeft een gruwelijke hekel aan vliegen, vandaar dat ze zich zo dikwijls bij oude boerderijen aan het keukenraam ophoudt. Ze is een geliefde, maar ook een gevreesde boom, en een boerderij zonder vlier is als een huis zonder dak.
Ze glimlacht en schudt haar grote crème schijnschermen.
"Ja, ja," zegt ze, "de verhalen die er over mij in omloop zijn, zijn belachelijk, maar waar roddelt en spot men niet over een oude vrouw, waar gaan er géén verhalen over hekserij, als er oude, rimpelige, maar wijze oude vrouwen in de buurt zijn?"
"Je weert boze geesten af, Grootmoeder Vlier, maar als men je hout verbrandt worden ze juist geroepen."
"Nonsens," roept ze geïrriteerd en een sterke geurvlaag prikkelt mijn neus, "het is het schuldige geweten van de mensen, dat zulke verhalen verzint. Zeggen ze ook niet dat ik mij geleend heb om het kruishout voor Jezus te maken?" Ik knik.
"Nou dan! Sommigen vervloeken me, anderen roemen me.
Ik kan daar allemaal geen rekening mee houden, ik blijf die ik ben, maar de mensen lijken steeds dommer te worden." "Dat zeggen meer van je plantenvrienden," vul ik aan, blij iets te kunnen zeggen dat haar plezier zal doen.
"Ach wat, al die kleine onaanzienlijke kruidjes, die proberen net zo belangrijk te worden als ik. Wanneer ik bij de familie ben, behoeft niemand ziek te worden en kunnen ze al die rommelige kruidjes missen! "
't Klinkt wat pedant. Ze is ook een grootse figuur, daar tegen de boerderij leunend, een statige vrouw des huizes, die nauwgezet de orde in 't oog houdt en vooral niet houdt van nutteloze prulletjes, maar recht op haar doel afgaat en slechts het nuttige en noodzakelijke liefheeft.
Grootmoeder Vlier kun je beter vóór je dan tegen je hebben, zei de volksmond en dat zal niet voor niets zijn geweest.
Vandaar dat ze altijd een ereplaats heeft, net als vader eik.
Wanneer je lang in haar geurende schaduw toeft, ga je lijden aan ernstige flauwtes, waarschuwen de boerenmensen, dat komt vooral voor bij mensen die een kwaad geweten hebben. Boeren kochten vroeger een stuk grond zonder het vooraf gezien te hebben, wanneer zij hoorden dat er een Vlier opstond en dat was een groot compliment voor Grootmoeder Vlier.
Een heel oud gebruik is: je hoed afnemen, wanneer je Grootmoeder Vlier tegenkomt, een gebaar dat haar veel plezier doet en waardoor je waarschijnlijk op haar hulp kunt rekenen. Sommige mensen doen dat ook bij de cypres. Merkwaardigerwijze schijnen Saturnusplanten, zoals cypres, vlier of toorts een zekere eerbied af te dwingen, soms zelfs een soort angst alsof men tegenover zijn eigen geweten staat. Een glimlachend geweten, maar dat je een hak zet zodra je niet op je hoede bent.
Als Grootmoeder Vlier haar zonnige schijnschermen niet draagt, kun je je voorstellen dat de aanwezigheid van een judasoor (vlierzwam in de vorm van een oor) op haar stam een macabere indruk maakt, die overgevoelige mensen beslist parten zal spelen.
"Ik houd niet van overgevoelige mensen," zegt Grootmoeder Vlier, "ik houd van reële mensen, die weten waar hun plaats is."
Het verhaal gaat daarbij, dat Judas zelfmoord pleegde aan een Vlierboom en dat zijn oor door een gebroken tak werd afgerukt en op haar stam bleef liggen.
"Ook dat nog..... " mompelt Grootmoeder Vlier. Maar de symboliek is prachtig: een boom, die diende als offerande voor Jezus en als boetedoening voor Judas. Jezus en Judas: Zon en Saturnus, Christus en Satan, de universele tweeling van het goede en het slechte, of, zoals in de alchemie wordt gezegd: het minste (het lood of het "kwaad") dat zich moet veranderen in het hoogste (het goud, de zon of het "goed") om zo tot een herschepping te komen.
Grootmoeder Vlier symboliseert dus iets heel verhevens en diepzinnigs. Ook in de Griekse mythen is ze aanwezig als de Vliertak van Prometheus, die hij ontstak aan het Olympische vuur. Ook hier is ze dus partij in het gehangen worden van een mensenheld. Ze is dus werkelijk een belangwekkende figuur, die veel meer in haar mars heeft dan haar vriendelijke uiterlijk zou doen vermoeden.
Bovendien helpt de Vlierzwam of het judasoor tegen oorpijn.
"Mensen die niet horen willen, moeten voelen," voegt Grootmoeder Vlier er nog even pinnig aan toe. Ze wordt ook wel eens de dodenstruik genoemd, een naam die haar ergert, omdat ze vindt dat ze daarin te kort wordt gedaan.
Zij noemt zichzelf een opstandingsboom.
Ik groet haar eerbiedig als ik terugloop naar het hek, en ze knikt vriendelijk terug, een beetje neerbuigend, want wie ben ik tenslotte? Haar leeftijd is eerbiedwaardig en haar kunde is onvolprezen, en de verhalen rond haar bewijzen wel dat niemand goed weet wat je aan Grootmoeder Vlier hebt. Één ding is zeker: ze past in de verleden tijd, waarin kinderen met open mond luisterden naar de verhaaltjes van Grootmoeder, die geliefd was, maar ook wel een beetje werd gevreesd om haar gestrengheid.
Ze kan veel vertellen, Grootmoedertje Vlier, en altijd boeiend, en ze betuttelt haar mensenkinderen via haar thee, die zweetdrijvend, hoestverzachtend en koortsverdrijvend is.
Een bezorgde Grootmoeder is ze, die nog allerlei middeltjes in haar huisapotheek heeft, middeltjes die zeker helpen, vooral als Grootmoeder Vlier bij het venster blijft staan en haar geurende slaapliedje zingt, terwijl ze de vliegen verjaagt. Grootmoeder Vlier is streng, maar eerlijk, een beetje als vader eik, voor wie ze veel waardering heeft, maar ook een beetje als de toorts, die vlakbij haar op de dijk staat en haar vertelt wie er in aantocht is op de boerenweg, die ligt te zinderen in de hete namiddagzon.
Het lijkt of ze onophoudelijk luistert, Grootmoeder Vlier, naar stemmen die wij niet horen en of ze put uit een onuitputtelijke bron van wijsheid, die op een plek verborgen ligt, die zij alleen kent.
"Luisteren en zwijgen," zegt ze nog, voordat ik het hek achter me dichttrek, "dan zouden de mensen wijzer worden."
Met die laatste raad van Grootmoeder Vlier in mijn oren loop ik de hete weg terug en een eigenaardig gevoel bekruipt me, alsof ik een terechtwijzing gekregen heb van een oude, strenge, hoewel mild glimlachende Grootmoeder.
IK KEN DE HOMEOPATHIE WEL,
KNIKT GROOTMOEDERTJE VLIER
In de homeopathie is de Vlier bekend als Sambucus nigra en wordt gebruikt tegen hitte tijdens de slaap (vuur en brand uit de Vlierlegenden) en hevig zweten overdag.
Voor mensen, die uiterlijk kalm lijken, maar innerlijk opbranden, dikwijls door onverwerkte ergernissen of een tè beheerste driftige aanleg, die zij proberen af te reageren in hun religie dan wel in hun werk. Mensen ook, die het graag altijd beter weten dan hun naasten en in vuur en vlam staan om hun weetje uit te dragen.
Vlierthee is uitstekend tegen astma, maar ook Sambucus D 3 of D 30 helpen goed.
TEL M'N SCHERMBLOEMEN MAAR, ZEGT GROOTMOEDER VLIER, DAN HEB JE GENOEG TE DOEN
Een zo tegenstrijdige figuur als Grootmoeder Vlier behoort ook bij twee heel verschillende typen: De 6-mens kan haar gebruiken tegen koorts en nierziekten, tegen reuma en zijn vaak voorkomende verkoudheden of bronchiale aandoeningen.
De 8-mens behoeft slechts haar geur op te snuiven om zich beter te gevoelen, en wat meer levensvreugde te krijgen. Heeft de acht-er last van een maagzweer dan is Vlierthee op de nuchtere maag (hier met een weinig honing) prima.
De 9-mens, hoewel de Vlier hem niet zo zal liggen, zou eigenlijk toch een Vlier in z'n tuin moeten plaatsen om hem aan doorzetting en "vriendelijkheid zonder doornen" te helpen herinneren. Vliersap helpt hem tegen zenuwpijnen (het sap van de bessen), driemaal daags Vlierbloesemthee tegen z'n nieraandoeningen.
IK KIJK AL EEUWEN NAAR DE STERREN,
ZEGT GROOTMOEDER VLIER
Zoals in de legenden veel tegenstrijdigheden over Grootmoeder Vlier worden verteld, zo is men het in de astrologie ook niet over haar eens.
De ene zegt dat Venus haar moeder is, de andere dat Saturnus haar vader is. Ze kunnen ook beide over haar waken. Als ze bloeit heeft ze nl. alle lieflijkheid van Venusplanten, maar als ze niet in volle tooi is is ze streng als Saturnus, een in 't zwart geklede oude vrouw, op weg naar haar zondagsplicht.
Zelf houdt ze van Saturnus en vindt ze Venus een beetje frivool, niettemin is zij de boom voor Venus- en Saturnusmensen, voor de eersten, omdat zij hen principes en zelfbeheersing schenkt, voor de laatsten om hen wat vrolijkheid en mildheid bij te brengen. Ze is ook een wachteres: precies Saturnus, maar in bepaalde opzichten ook Venus, die de geleidster voor het leven op aarde wordt genoemd.
Laten we niet vergeten dat de Chinezen zeggen dat Venus behoort bij een sensuele oorlogvoering. Ze is een prima boom voor Stiermensen, als deze aan astma lijden, of te star worden.
Maar ook de Libramens kan veel aan haar hebben. Hij kan rechtlijnigheid van haar leren, haar geur zal hem goed doen. De aardetypen moeten, wanneer ze Vlierthee drinken, deze niet te veel verzoeten met suiker (of honing!), dan mist het zijn uitwerking. Merkwaardigerwijze kunnen aardetypen een hekel hebben aan haar geur, hetgeen wel eens zou kunnen heenwijzen naar een zelfonderschatting.
Vlierthee is een uitmuntende drank voor hen die erg veel bitterheid in het leven moeten verdragen.
KLEUREN VERTELLEN IETS VAN IEMANDS KARAKTER, ZEGT GROOTMOEDERTJE VLIER
In haar bloeitijd is ze een vriendelijke oude dame, die houdt van een crème-wit toiletje en er prat op gaat dat ze dit altijd proper houdt. Haar kleur vertelt iets over haar inborst.
Niet voor niets werd ze vroeger een apotheek genoemd, een boom die tegen vrijwel alle kwalen iets bezit.
Wit is, zoals reeds enige malen gezegd, de kleur van de tolerantie, de tint van de universaliteit, indien het een vol witte kleur is. Grootmoedertje Vlier heeft daarin echter geel gemengd, de kleur van de bemiddeling. Geel is de kleur van het hart en de huid.
De crème kleur van de Vlierbloesem is kalmerend, opwekkend tot levensvreugde, bemoedigend om de moeilijkheden rustig op te vatten. Daar het geel niet overweegt is de Vlierkleur algemeen herstellend, speciaal voor infectueuze aandoeningen.
Maar het donkerrode sap van haar zwarte bessen is vooral tegen verkramptheid, het donkere rood wekt energie op.
Zoals in de kleurentherapie gezegd wordt dat een kleur ook heilzaam werkt wanneer hij inwendig wordt genomen, zo werken zowel het rood als het zwart van de Vlier stimulerend op de medicinale indicatie.
MIJN SCHERMEN ZIJN MIJN EDELSTENEN,
ZEGT GROOTMOEDER VLIER
Net als de toorts is Grootmoeder Vlier eenvoudig en houdt niet van teveel opschik en daarom gaat haar voorkeur uit naar Bergkristal. Ze houdt van zijn innerlijke vlam, die toch koel is, die hout kan doen ontbranden en die door de ouden het Heilige Vuur werd genoemd.
Grootmoeder Vlier bezit zelf zulk een "heilig vuur".
Het Bergkristal was, ook volgens het geloof van de ouden, getransformeerd rein water, en legde men zulk een Bergkristal op de pijnlijke nieren, dan zou de pijn direct wegtrekken. Bergkristal heeft trouwens in 't geheel een goede invloed op pijn, daar het magnetiseert.
Maar sommige mensen kunnen van het Bergkristal een schokkende invloed ondergaan, omdat het zeer sterk inwerkt.
De 8-mens zal plezier van het Bergkristal hebben, evenals de 9-mens. Niets voor de overgevoelige mensen! Om de hals gedragen helpt het Bergkristal om eerlijk te worden (6-mens!) en voorkomt hij duizelingen (9-mens!).
Net als de diamant is hij te hard voor mensen met geschokte zenuwen; zij kunnen beter water drinken waarin het Bergkristal een nacht gelegen heeft, inplaats van hem direct op de blote huid te dragen.